‘Tefvîz-ı Talâk’: Erkeğin Boşama Yetkisini Kadına Vermesi
Saygıdeğer hocam, nikâh akdi esnasında erkek kadına boşanma hakkından yani 3 talaktan birini vermesi gibi bir durum var mıdır? Gülten Canpolat
Vaize hanım, bildiğiniz üzere İslâm Hukuku’nda boşanma hakkı erkeğe aittir. Ancak erkek bu hakkı, bizzat kendisi kullanabildiği gibi, bir vekile de havale edebilir, yani onun aracılığıyla da kullanabilir. Bu vekil, herhangi birisi olabileceği gibi, hanımı da olabilir. Kişi boşanma yetkisini üçüncü kişiye verdiğinde, bu yetki vermeye İslâm fıkhında ‘tevkil’, üçüncü kişiye de ‘vekil’ denir. Fakat kişi, bu boşanma yetkisini bizzat eşine vermişse , bu yetki vermeye ‘tefvîz-ı talâk’, hanımına da “mufavvaza” denir.[M. Muhyiddin, el-Ahvâlü’ş-Şahsiyyeti fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Mektebetü’l-İlmiye, Beyrut, 2003, s. 300]
Bilindiği üzer dünyada bu yolla kocalarından boşanan Müslüman hanımlar enderdir. Hem kadınlar İslam’ın kendilerine verdiği bu haklardan habersiz olmaları, hem de böyle bir talepte bulunan kadınların hoş karşılanmamış olması, ‘tefvîz-ı talâk’ müessesini nazariyede/teoride bırakmış, pek fazla bir uygulama alanı bulmamıştır.
***
‘Tefvîz’ kelime olarak, bir işin tasarruf unu/ idaresini başkasına vermek-havale etmektir.
‘Tefvîz-ı talâk’ ise, ‘erkeğin sahip olduğu boşama hak ve yetkisini hanımına vererek, boşanmayı onun irade ve isteğine bırakması’ diye tarif edilmektedir. Bu mesele, vekaletten farklı bir tasarruftur; dolayısiyle bundan kocanın vazgeçme hakkı yoktur.[Bilmen, Ö.N, Hukuk-i İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yay., İst., 1985, II, 177]
Tefvîz in meşru olduğu Şer’î delillerden Kitap ve Sünnet'le sabittir.
Kur’an-ı Kerim’de, “Ey Peygamber! hanımlarına şöyle söyle: Eğer dünya dirliğini ve süsünü (refahını) istiyorsanız, gelin size boşanma bedellerinizi vereyim de, sizi güzellikle salıvereyim. Eğer Allah’ın Peygamberini ve ahiret yurdunu diliyorsanız, bilin ki, Allah, içinizde güzel davrananlar için büyük bir mükâfat hazırlamıştır’’[Ahzab suresi, 33/28-29] buyrulmaktadır.
Âlimlerin çoğunluğuna göre, ‘kadınların dünyayı tercih etmeleri’nden kasıt, boşanmayı talep edip etmemeleridir. Dolayısıyla boşanma yetkisi onlara verilmiştir.[Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr, Ahkamu’l-Kur’an, Beyrut, 1985, c.XIV, s.170]
Hz. Âişe Validemiz de, “Nebî (s.a.v.) bizi serbest bıraktı. Biz ise Allah ve Rasûlünü tercih ettik…" [Buhari, Sahih, Talak, 5, c.VI, s.165; Müslim, Sahih, Talak, 4, c.II,s.1104; Ebu Davud, Sünen, Talak, 12, c.II, s.653-654] buyurmuştur.
Bu ifadeden anlaşıldığı üzere, oların boşanmayı tercih ederek boşanabilme hakları vardı.[Döndüren, Hamdi, Delilleriyle İslâm İlmihali, İstanbul, 1995, s.418-419]
***
Tefvîz, zamanla sınırlı olup olmama durumuna göre üç kısma ayrılır.[Bilmen, a.g.e., II, 177]
(a) Mutlak Tefvîz: Bir talak ile sınırlı olmayan Tefvîz dir. Kocanın hanımına ‘sana kendini boşama yetkisini verdim (boşan)’ demesi gibi.
(b) Süreli Tefvîz: Belirli bir süre için kocanın hanımına, boşanma hakkı vermesidir. ‘Sana kendini boşama yetkisini sefere gittiğimde verdim’ demesi gibi.
(c) Genel Tefvîz: Zaman açısından bir sınırlama yapmadan, kocanın boşanma hakkını hanımına vermesidir. ‘Sana kendini dilediğin zaman boşama yetkisini verdim’ demesi gibi.
***
Tefvîz–ı Talâkın Verilme Zamanı
Hanefîlere göre ‘boşanma yetkisi’nin kadına devri, erkeğin nikah akdinden önce, ‘şayet evlenirsek dilediğin zaman kendini boşayabilirsin’ diye söylemesiyle olur. Böylece kadın boşama yetkisini elinde bulundurur.[İbn Âbidîn, Muhammed Emin, Reddü’l-Muhtar Ale’d-Dürri’l-Muhtar, (Terc. Ahmed Davudoğlu), Şamil Yayınları, İst., 1983, c.VI, s.349]
Diğer bazı âlimlere göre ise, boşanma yetkisinin kadına devri, nikah akdinden önce yapılacağı gibi, nikah anında veya daha sonra da yapılabilir.
***
Tefvîz-ı Talâkın Getireceği Sonuç
Boşanma hakkına sahip kadının, bu hakkını kullanarak kocasından boşanması ile bir ayırıcı (bâin) talak meydana gelmiş olur. Dolayısiyle kadının rızası olmadığı müddetçe erkek evlilik birliğine dönemez.[Döndüren, Hamdi, a.g..e, s. 418]
Şayet boşanma yetkisi zamanla sınırlı olarak verilmişse, bu sürenin dolmasıyla kadının talak hakkı bitmiş olur. Mesela erkek, ‘yarın muhayyersin; ister boşan, ister boşanma’ derse, kadın o gün içinde boşanmazsa, boşanma hakkını kaybetmiş olur.
***
Tefvîz-ı talak verilmiş kadının, bu hakkına dayanarak kocasından ayrılması durumunda kaç taklakla boşandığı hususunda, âlimler arasında ihtilaf vardır. Bazılarına göre sadece bir talak meydana gelirken, bazılarına göre ise, koca bu yetkiyi verirken kadına kaç talak hakkını kullanabileceğini söylemişse, en fazla o kadar talak ile kocasından ayrılabilir.
***
Cevabımızın başında da belirtmeye çalıştığımız gibi, İslâm’ın kadınlara verdiği bu hak, kişilerin insiyatifine bırakıldığı için gerektiği gibi kullanılamamıştır. Kadınların büyük bir kısmı da böyle bir haklarının olduğundan haberdar değildir.
Bu hakkın farkında olanlar ise, kınanmak ve kötü niyetli olmakla suçlanmaktan çekinerek bu haklarını savunamamakta / kullanamamaktadırlar.
Şunu da unutmamak gerekir ki; kadınlar İslam’ın verdiği bu yetkiyi kullandıkları takdirde, bir çok haksızlıktan da kurtulmuş olacaklardır.
Tefvîz, ‘Tefvîz-ı Talâk’, Erkeğin Boşama Yetkisini Kadına Vermesi, Tefvîz–ı Talâkın Verilme Zamanı, Tefvîz-ı Talâkın Getireceği Sonuç,