İrade-i cüz’iye, irade-i külliye; kaza-i muallak, kaza-i mübrem…
Soru: İradei külliye nedir, iradei cüziye nedir? Dua etmekle sadaka vermekle evleneceğin kişi değişebilir mi? Mesela dua eder sadaka verirsen evleneceğin kişi kötü ise o evlilik iptal olur, yani başkasıyla, iyi bir kişiyle evlenir misin?
İrade-i Külliye Cenab-ı Hakk'a ait... Kulun elindeki ise "irade-i cüz'iye"dir.
Allah Teâla'nın ilmi, dilemesi ve yaratması söz konusu olmadan kâinatta hiçbir olay meydana gelmez.
"Kader"; vücûda gelecek şeyleri ve o şeyleri ne zaman, nerede, ne gibi evsaf ve hususiyetlerle meydana geleceğini Cenab-ı Hakk’ın tahdid ve takdir etmesidir…
Takdir buyurduğu şeyleri, zamanı gelince birer-birer icad etmesine/meydana çıkartıp gerçekleştirmesine de "Kaza" denir.
Dolayısıyla "Kader", Allah Teâla'nın İlim ve irade sıfatına… "Kaza" da, Tekvin sıfatına dayanır.
Esasen Cenab-ı Mevla'ya iman eden bir kimsenin; kaza ve kadere inanmaması düşünülemez.
Bir başka ifadeyle Kader, ilahi proğramın adı... Kader’deki yazılı olanların gerçekleşmesi ise "Kaza"dır. Genelde "Kaza ve Kader" diye ifade ederiz.
***
Kaza da iki kısma ayrılır:
1) Kaza-i muallak
2) Kaza-i mübrem
İlkinde kayıtlı olanlar, şartlara bağlıdır, duaya ve sadakaya göre değişebilir. Yani dua ile sadakayla değişenler bunlardır. Mesela;
Mehmed oğlu Ahmed, filan zamana kadar şu şu iyiliği, hayrı-hasenatı yaparsa, falan yerde falan vakit şu duayı, iltica ve tazurruyu ederse, şu şu bela ve musibetlere maruz kalmaz, ömrü de 80 senedir...
Şayet bunları yapmayacak olursa, söz konusu felaketler başına gelir, ömrü de 60 senedir diye askıda bir hükümdür.
Vaktinde-yerinde dua ve iyilikleri yaptığı takdirde birinci şıkka göre, yapmadığı durumda da ikinci şıkka göre hüküm kesinleşir ve artık değişmemek üzere "kaza-i mübrem"e geçer. Kaza-i mübreme geçen hükümlerde değişme ihtimali kalmamıştır.
Evlilik meselesi aynen diğerleri gibidir... Kaza-i muallakta kayıtlı ise, şartlara, gelişmelere, yani kişinin tutum ve davranışına göre değişebilir… Şayet kaza-i mübreme geçmişse değişmez, o evlilik mukadderdir/muhakkaktır..
İrade-i cüz’iye, irade-i külliye, kaza-i muallak, kaza-i mübrem, evlilik, mukadder, muhakkak, Daha geniş bilgi için bkz. http://www.mollacami.com/konu/kader-kaza-ve-irade-11963.html,